Η Ροτόντα αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα μνημεία της Θεσσαλονίκης. Στην ιστορία των 16 αιώνων της άλλαξε ονόματα και χρήσεις από ρωμαϊκός ναός σε χριστιανικός, σε μουσουλμανικό τζαμί και πάλι σε χριστιανικό ναό, κι έτσι εξηγούνται οι διάφορες φάσεις και προσθήκες στο κτίριο.
Ρωμαϊκή εποχή: Η θεμελίωση του κτιρίου γύρω στα 300 μ.Χ. είναι σίγουρη, αλλά το ερώτημα για τον αρχικό προορισμό της ακόμα παραμένει. Σύμφωνα με κάποιους ερευνητές ήταν Μαυσωλείο του Γαλερίου ή ναός των Καβείρων ή ναός του Δία. Πιο πιθανή φαίνεται η τελευταία θέση. Επειδή ο Δίας ήταν ο προστάτης θεός του Διοκλητιανού και του Γαλερίου. Εκτός αυτού είναι γνωστό ότι ο Γαλέριος τάφηκε στην γενέτειρά του στο Σίρμιο και όχι στην Θεσσαλονίκη.
Το κτίριο έχει ομοιότητες με το Πάνθεον του Αγρίππα στην Ρώμη. Οι τοίχοι του έχουν πάχος 6,30 μ. και αποτελούνται από πέτρα, ενισχυμένη σε κάποια σημεία με τούβλο. Εχει ύψος 29,80 μ. και τα τόξα και ο τρούλος αποτελούνται από κεραμίδι. Ένα οπαίο στην κορυφή της στέγης άφηνε να περάσει το φως και ο αέρας. Η στέγη κτίστηκε σε 3 επίπεδα. Παρ΄ όλο που στο εξωτερικό του το κτίριο δείχνει βαρύ και ογκώδες, στο εσωτερικό δίνει την αίσθηση του ανάλαφρου, λόγω των πολλών ανοιγμάτων και τόξων. Υπήρχαν 8 μεγάλες τετράγωνες κόγχες που καλύπτονταν από ημικυκλικά τόξα και μάλλον υπήρχαν ανοίγματα παραθύρων με επιστύλιο που ένωνε τους κίονες των παραθύρων ανά δύο. Πάνω από τις κόγχες υπήρχαν 8 μεγάλα παράθυρα και πάνω απ΄ αυτά και κάτω από τον τρούλο 8 μικρά παράθυρα.
Η κυρίως είσοδος του κτιρίου ήταν κατά μήκος του άξονα προς τα νότια κα ξεκινούσε από την νότια κόγχη του. Δίπλα από την είσοδο αυτήν υπήρχαν εκατέρωθεν δύο σκάλες που οδηγούσαν στην στέγη.
Παλαιοχριστιανική και ρωμαϊκή εποχή: Σε ποια ακριβώς εποχή μετατράπηκε το κτίριο από κοσμικό με χριστιανικό δεν είναι βέβαιο. Πρέπει να συνέβη μεταξύ του τέλους του 4 ου και των αρχών του 6 ου αι., πιθανότατα στην εποχή του Θεοδόσιου του Μεγάλου (379-395 μ.Χ.).Η επικρατέστερη άποψη για την μετονομασία του είναι ναός των Ασωμάτων ή των Αρχαγγέλων, που αναφέρεται σε πηγές του 9 ου , 12 ου και 14 ου αι. Το κτίριο μετατράπηκε στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης μεταξύ 1523-24 και 1590-91, οπότε και η προγενέστερη Μητρόπολη Αγ. Σοφία είχε μετατραπεί σε τζαμί. Η ανατολική κόγχη μετατράπηκε σε ορθογώνια με αψίδα για το Ιερό Βήμα. ‘Ετσι έχασε το κτίριο την στατική του ικανότητα και ενισχύθηκε στο εξωτερικό της κόγχης με δύο αντιρρήδες. Γι΄ αυτό υπέστη μεγάλες ζημιές στον σεισμό του 1978. Επίσης προστέθηκε ψηφιδωτή διακόσμηση στην αψίδα του Ιερού Βήματος.
Μια άλλη μεγάλη αλλαγή ήταν η προσθήκη ενός περιμετρικού στεγασμένου διαδρόμου γύρω από όλο τον ρωμαϊκό κύλινδρο για να μεγαλώσει η χωρητικότητα του εσωτερικού του σχεδόν στο διπλάσιο. Ετσι γκρεμίστηκαν οι τοίχοι των 7 κογχών. Ο διάδρομος αυτός πρέπει να γκρεμίστηκε με τον μεγάλο σεισμό του 7 ου αι. στην πόλη. Στην δυτική πλευρά χτίστηκε μια νέα είσοδος με νάρθηκα. Στην νότια είσοδο προστέθηκε ένας προθάλαμος με δύο παρεκκλήσια, ένα κυκλικό στα ανατολικά κι ένα οκταγωνικό στα δυτικά του. Αυτό δείχνει ότι η είσοδος προς τα νότια και προς το Ανάκτορο ακόμα υπήρχε και μάλλον ο ναός χρησίμευε στην παλαιοχριστιανική εποχή σαν αυτοκρατορικός ναός του Ανακτόρου.
Δείγματα της λάμψης της παλαιοχριστιανικής εποχής είναι τα υπέροχα ψηφιδωτά εργαστηρίου της Θεσσαλονίκης, που αποτελούν τα παλαιότερα σωζόμενα της Ανατολής. Ψηφιδωτά διακοσμούσαν τα εσωτερικά στις κόγχες, τα τόξα, τα επάνω παράθυρα και τον τρούλο. Επίσης υπήρχε πολύχρωμη ορθομαρμάρωση στους τοίχους μέχρι την βάση του τρούλου, η οποία δεν σώζεται καθόλου σήμερα.
Τα ψηφιδωτά στις 3 κόγχες και στα 4 παράθυρα που σώζονται σήμερα έχουν καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα, με πλούσια μοτίβα, νατουραλιστική απόδοση και πολυχρωμία, με λαμπερές χρυσές και ασημένιες ψηφίδες στο φόντο. Στο τόξο της νοτιοανατολικής κόγχης υπάρχουν οκταγωνικά πλαίσια με πουλιά και φρούτα. Μια φαρδιά ταινία με βάζα με άνθη και καλάθια με φρούτα περικλείει το ψηφιδωτό. Το ψηφιδωτό της νότιας κόγχης έχει διακόσμηση τάπητα : γύρω από έναν κεντρικό σταυρό με ασημένιο φόντο είναι άνθη, πουλιά, άστρα και καλάθια με φρούτα. Παρόμοια είναι και η διακόσμηση της δυτικής κόγχης και τα τόξα των παραθύρων. Εδώ φαίνεται η εμπειρία και η ευαισθησία των τεχνιτών, οι οποίοι χρησιμοποίησαν στα παράθυρα που φωτίζονταν άμεσα απαλότερους τόνους χρωμάτων, ενώ στις χαμηλότερες και σκοτεινότερες κόγχες εντονότερα χρώματα.
Τουρκοκρατία: Το 1590-91 ο ναός μετατράπηκε από τον Σινάν Πασά και τον επικεφαλής της Μονής των Δερβίσηδων, Χορτάτζη Σουλεϊμάν Εφέντη, σε τζαμί, και ονομάστηκε Χορτάτζ Εφέντη Τζαμί. Ο Δερβίσης και κάποιος Γιουσούφ Μπέης τάφηκαν ανατολικά της κόγχης του Ιερού. Απομεινάρι της εποχής είναι ο μιναρές, η κρήνη στην αυλή και οι προθάλαμοι στην δυτική και νότια είσοδο του κτιρίου. Εκείνη την εποχή ονομαζόταν και σαν Εσκί Μετροπόλ (Παλαιά Μητρόπολη), από τις πειγραφές των περιηγητών του 18 ου και 19 ου αι. Το σημερινό όνομα Αγ. Γεώργιος, δόθηκε από το παρεκκλήσι του αγίου, που βρισκόταν στην δυτική είσοδο του κτιρίου και ανήκε στην Μονή Γρηγορίου του Αγ. Ορους. Μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912, ξαναχρησιμοποιήθηκε το κτίριο σαν χριστιανικός ναός. Το 1914 έγιναν ανασκαφές από γάλλους της Στρατιάς της Ανατολής, επιβλεπόμενες από έλληνες και δανούς. Το 1917 ο Ελ. Βενιζέλος ανακήρυξε το κτίριο σαν Μακεδονικό Μουσείο, κι έτσι αποτελούσε εκθετήριο χριστιανικών γλυπτών μέχρι τον σεισμό του 1978.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου